Mục đích học Phật là như thế nào? Nói một cách đơn giản: tức là “chuyển mê thành ngộ”. Nhưng MÊ là mê cái gì? NGỘ là ngộ cái gì?

Mê, tức là mờ mịt đối với chân lí nhân sinh vũ trụ, không rõ được chân tướng bản nhiên của nhân sinh, cũng không rõ được sự tướng duyên khởi của vũ trụ. Chân tướng của nhân sinh vũ trụ là: Thế gian vô thường, cõi nước nguy hiểm (nguy hiểm mỏng manh, dễ vỡ), bốn đại khổ không, năm uẩn không tướng.

Mà chúng ta ngược lại có thói quen đối với vọng tưởng chấp trước trên chủ quan, mờ mắt liều mạng tìm theo tất cả những sự vật huyễn diệt, lầm nhận muôn pháp hư huyễn là thường trụ bất hại, và thân tâm do năm uẩn hòa hợp làm chân ngã, cho đến chấp ngã, chấp pháp, khởi hoặc, tạo nghiệp, rốt cuộc trôi chảy trong sinh tử, chìm đắm nơi biển khổ.

Ngộ, tức là đối với chân như lí tánh của nhân sinh, sự tướng duyên khởi của vũ trụ, có sự lí giải thấu triệt, biết là duyên sinh tánh không, duyên khởi vô ngã (duyên sinh, là do các duyên hòa hợp mà sinh - duyên khởi, là nói các pháp do các duyên hợp thành, tánh đó vốn không, không có tự tánh chân thật). Do đó không thể chấp trước, tự tìm phiền não, lại tạo nghiệp, để chuốc lấy quả khổ.

Nói một cách khác: Mê, tức là không rõ chân tướng của nhân sinh, một người ở trong cuộc sống vài mươi năm, nói gần, không hiểu được chính mình sinh ra như thế nào, mỗi khi lộn xộn rối rắm, giống như bịt mắt đi đường; đến già, lại không hiểu rõ lúc chết; Chết rồi, đến chỗ nào? Cho đến tất cả vạn vật bên ngoài con người là làm sao mà đến, chỗ có tất cả đây, đều là chẳng rõ sự kì diệu. Nói xa hơn, tất cả vạn hữu trong vũ trụ tại sao lại tồn tại? Phàm là không rõ được những đạo lí này, gọi là mê.

Ngộ, là rõ ràng chơn tướng sự thật, hiểu được thân thể của nó chỉ là giả tướng hòa hiệp của bốn đại: đất, nước, lửa, gió (tức là tám đại hệ thống của thân thể con người giải phẫu ra, nhục thể tổ hợp mà thành). Nhục thể giả tướng này, trải qua: trẻ nhỏ, thiếu niên, trung niên, già, có một ngày bốn đại không đều hòa thì bệnh, bệnh nặng mà chết, sau khi chết từ từ dần về tiêu diệt. Chỉ có còn trong nơi nhục thể, thật tướng con mắt kia nhìn không thấy, lại gọi là chân như (tục gọi là linh hồn) hoặc gọi là Phật tánh là vĩnh viễn tồn tại, là không sinh, không diệt. Một người như thế này, vạn vật cũng là thế này, người nếu hiểu được đạo lí này gọi là Ngộ. Học Phật tức là đem cảnh Mê của ngươi chuyển đổi đi, mà mở ra một con đường khiến ngươi đi vào cảnh Ngộ.

Nhưng mục đích của học Phật còn chưa sáng sủa là vì chưa giải thoát đau khổ cho chính mình. Càng phải vì tất cả chúng sinh mà bài trừ khổ nạn, được vui vẻ mà nỗ lực.