Gần bên song Ni Liên Thuyền là một dãy rừng rậm: rừng Ưu Lâu Tần Loa hùng vĩ và hiểm trở. Bên kia sông là một cánh truông, thỉnh thoảng nổi lên những hòn đảo nứa bao quanh đôi xóm làng lẻ tẻ, hay những thân cây dừa lửa khẳng khiu cao vút lên trời. Rồi đến một dãy đồi, liên tiếp một dãy núi chập chùng chạy thẳng về phía chân trời thoai thoải, mờ xanh để rồi tan đi trong màu mây trắng trôi bồng bềnh. Về đêm ở xa xa ngọn thác bạc reo lên vang hòa lẫn với tiếng song rạt rào làm thành một điệu nhạc lạnh lung và thần bí. Khi mặt trời đã lên, sự sống bắt đầu bừng dậy, điệu nhạc ấy nhỏ dần rồi lẫn đi trong tiếng bửa đá cong canh của bác thợ làm bia, hay tiếng tù và dài dặc của anh thợ săn ở mé rừng. Tai lắng nghe, cũng chỉ còn có mơ hồ, như tiếng vọng còn lại của giấc mơ đẹp đêm qua. Ở đây sự sống đơn giản đã thoát hẳn cái phức tạp của xã hội phồn hoa. Nơi này người ta thường gọi là làng Senani, lấy tên một chàng trẻ tuổi, mạnh như hùm đã có ơn rất nhiều với dân làng trong việc phòng thú dữ và nạn cháy nhà. Vợ chàng, nàng Soujata thường vẫn đem lá thuốc đi cứu giúp người tật bệnh khốn khổ quanh vùng.
Nhà của đôi vợ chồng trẻ tuổi ấy ở men rừng, nhìn ra phía sông, một ngôi nhà dỏm dáng lợp bằng lá kè, nằm gọn ở giữa một miếng vườn không rộng lắm, nhưng rất xinh. Đang còn là mùa xuân, mà ngọn nắng đã nghe gay gắy lắm. Rừng cây đã đồi lá, màu lục thẫm ở tầng dưới, tầng trên là màu phơn phớt của lá tơ. Vườn nhà chàng Senani đã đủ sắc hoa. Những đóa hoa sặc sỡ chen trong những luống cải xanh dịu đã trổ nhồng vàng hoe. Bên hiên nhà là một giàn dưa leo, trái xanh mướt và tròn trĩnh trông phơi phới như những đứa bé mập mạnh. Từng đôi bướm vàng đuổi nhau bay loạng choạng như say nắng và những đọt bí đất mon men bò ra ngoài lối đi, Sương đêm còn đọng trắng trên long tơ trông như những đọt nhung óng mượt. Sau vườn, thằng Taro đang cho bò và dê ăn cỏ, những con dê trắng và nâu nhảy tung tăng và kêu be be…
Đời vẫn bình yên, qua những ngày không mơ ước.
Senani ở nhà chừng đôi ba ngày lại phải vào rừng đẵn cây để xuống chợ bán gỗ. Cứ một chuyến đi như thế, là phải vắng nhà mấy ngày. Những lúc ấy Soujata không đi đâu hết, nàng ở nhà quanh quấn với con và dệt vải. Tiếng kẽo kẹt của bàn đạp đều với tiếng thoi đưa, điệp cùng tiếng chim bồ câu gù trong chuồng.
Soujata ngừng tay đưa thoi nhìn ra trời. Ánh nắng lấp lánh chiếu thành từng đám trên đất.
Ồ trưa rồi nhỉ! Bóng mái hiên đã gần đến gốc hòe rồi kìa. Hôm nay Senani về mình phải khuấy nê hồn rõ ngon để dành cho chàng mới được. Sáng nay, mụ Sarah lấy mật vừa cho một chai tốt lạ…!
Nàng thấy lòng mình thắm lại mỗi lần nàng nghĩ đến chồng đến con và sắp làm cho những kẻ nàng mến yêu được sung sướng. Soujata vươn vai đứng dậy. Nhà chỉ còn có một mình nàng: con Radha từ sáng, sau khi lấy sữa cho chủ xong đã vào rừng hái lá bổi và thằng Taro vẫn còn quanh quẩn với đàn bò. Một lát thì nồi nê hồ đã đặt lên hỏa lò. Mùi thật thơm phức cùng với mùi sữa và mùi bột gạo mới bay lên ngọt lịm. Tay nàng vẫn dẻo dai khuấy đều.
Nhưng không biết sao, nồi nê hồ bỗng nhiên sùi sùi nổi bọt trào xuống lửa khét lẹt. Nàng thổi hết sức nhưng bọt vẫn không chìm, đành phải nhắc nồi xuống. Thường thường khuấy nê hồ bọt có nổi lê như thế đâu! Sự lo sợ bâng quơ bỗng nhiên nổi lên và lớn dần trong đầu óc kém lý luận của người thiếu phụ. Một linh tính rờn rợn trong lòng. Nàng sợ một điềm gỡ xảy đến cho gia đình nàng. Nàng vùng đứng dậy đến bên nôi con, yên lặng nhìn. Con nàng đang ngủ, đôi môi còn trắng sữa, phụng phịu trề ra tưởng như giấc ngủ đã thình lình đến đè nặng trên mí mắt nó, giữa lúc nó còn đang dở làm nũng, hay cho ta đoán trước hễ nó thức giấc là nó khóc ngay. Hơi thở đứa bé vẫn đều đều, thỉnh thoảng lại tớt lên qua giấc mơ. Nàng đã bao lần khẩn thành cầu nguyện thần Lục Mịch để có được con nhái nóng hổi ấy…Thế mà…con nàng có làm sao không? Sao nàng nóng ruột thế?
Hỡi các vị thần linh! Nếu tôi có xúc phạm đến các ngài điều gì, xin cứ trừng phạt tôi mà để cho con tôi ăn chơi.
Để con nằm yên, nàng lại đến bên lò, đặt nồi nê hồ lên khuấy, được một lát bọt lại sùi sùi nổi lên, nàng lại thổi, nhưng vẫn không được. Cháo đã lền, nàng nhắc nồi xuống nhìn ra sân. Lòng nàng vẫn bồn chồn một cách lạ lung. Cái nồi nê hồ sùi bọt kỳ dị ấy vẫn làm cho nàng lo sợ vơ vẩn mãi:
Ư nhỉ? Bóng mát hiên đã quá gốc hoè rồi…sao mà Senani chưa về? Thường thường, vào giờ này thì từ ngoài sông hòa với tiếng sóng vỗ mạnh giọng hò quen thuộc của chàng đã nghe lanh lảnh:
Lá rừng xanh xanh. Nước sông quanh quanh Hồ khoan!
Dòng đời êm như mộng thắm Tuổi đời tươi như hoa xuân Hồ khoan!
Nhưng giờ đây lắng tai, nàng chỉ nghe tiếng sóng rạt rào vỗ. Nàng tưởng tượng đến những cảnh hãi hùng nhất. Chồng nàng đang nằm sõng soài trên vũng máu cạnh một con hổ đang giỡn mồi, chồng nàng bị trăn đuổi. Tiếng chim bồ câu trong chuồng không gợn nên cho lòng nàng những ý nghĩ êm ái nữa, đó là những tiếng rên thảm thiết và ghê rợn. Rồi sự tưởng tượng mãnh liệt ấy cứ ám ảnh lấy tâm hồn yếu đuối của nàng, mãi cho đến khi không thể chịu được nữa nàng úp mặt trong đôi bàn tay nghẹn ngào gọi…Senani…Senani…
Nếu vì lo sự sinh sống cho gia đình mà Senani có mệnh hệ nào, thì bảo lòng nàng sao yên được? Hạnh phúc chỉ đến với những tâm hồn bình dị, cho nên bên cạnh người chồng độ lượng và tận tâm ấy, Soujata đã hoàn toàn an phận, không đòi hỏi, không tham vọng điều gì hơn. Nàng yêu cái hiện tại của nàng lắm, cũng như tất cả những gì có liên hệ đến những người thân bằng một tấm tình thương đằm thắm và chân thành…Trong cảnh sống đạm bạc nàng tự thấy giàu có hơn nhiền người lắm rồi. Nàng hết lòng làm tròn bổn phận vì chồng vì con. Nhưng hôm nay, sau mãi chàng vẫn chưa về? Có tiếng rèm trúc reo mạnh, Soujata ngẩng đầu lên tưởng là chồng về. Nhưng không con Radha vừa đặt giỏ lá bổi xuống, vừa thở hổn hển nói:
Thưa cô…thưa cô…hôm nay con vào rừng sâu hơn, con thấy…thưa cô, con thấy…
Soujata hoảng hốt không kịp nghĩ ngợi, đứng phắt dậy lắc mạnh vai con bé rối rít:
Làm sao rồi…Senani…Senani, chồng ta đã…
Nàng chỉ nói được có thế rồi oà lên khóc. Đức bé trong nôi kinh hãi khóc thét lên. Radha không hiểu gì đã xảy ra, gỡ tay chủ, nói thẳng một mạch:
Không! Cô hãy để con nói hết đã! Con thấy có thần núi hiện ra dưới gốc cây Bồ Đề…
Soujata để nguyên đôi mắt nhòa lệ lắng tai nghe con bé tả hình dáng uy nghi của vị thần vừa xuất hiện, nét mặt tươi dần lên. Nàng thong thả bảo: Em hãy ra vườn ngắt cho cô ít hoa và quả để cùng cô đi tạ thần. Từ ngày sinh co bé, chưa có dịp nào lễ tạ cả. Thảo nào nãy giờ cô cứ thấy nóng ruột mà không hiểu vì sao. Có lẽ thần báo cho cô biết đấy.
Rồi nhớ sực ra con đang khóc, nàng chạy vội lại nôi đứa bé, vừa ẵm nó lên vừa nói nựng:
Mẹ tôi hư lắm, tôi khóc méo xệch cả miện thế này, mà mẹ tôi vẫn không đến với tôi…À iơ, nào nào…thôi bú đi, đừng hờn tôi nữa công chúa!
Nàng nhìn con nàng bú, sung sướng với cảm giác mình đang trút cả sinh lực vào người nó. Nàng siết chặt con vào ngực nàng như muốn cho nó nghe tiếng trái tim nàng vì nó mà đập mạnh. Đứa bé ngẩng lên nhìn mẹ rồi lại vội vàng chắp sữa một lát, con Radha đã vào, đầu đội mâm hoa quả đầy, Soujata múc một bát nê hồ rồi sửa xiêm áo nàng theo con bé thoăn thoắt vào rừng.
…Tiếng lục lạc rung rinh theo nhịp bước.
Cây mỗi lúc một dày, rừng đã vào khá sâu. Nhìn theo lối của con Radha nàng thấy dưới một cây Bồ Đề rườm rà lá và rễ phụ, một vị thần uy nghi đang ngồi tĩnh tọa trên một phiến đá phẳng. Nàng cúi đầu rón rén lại gần và quỳ xuống:
Kính lạy Ngài, từ ngày gia đình con được Ngài ban cho hòn ngọc quý, con chưa có dịp nào để lễ tạ gọi là kính tỏ tấm lòng tri ân của chúng con. Hôm nay, con xin đem tất cả tâm thành cúng dường Ngài chúc lễ vật nhỏ mọn… Và đây, kính lạy Ngài của báu Ngài đã ban cho con, mà con quý hơn hết thảy vàng bạc ngọc ngà. Lạy Ngài tế độ cho nó.
Ra hiệu cho con Radha đặt mâm hoa quả xuống, nàng để bát nê hồ trên phiến đá. Soujata im lặng cúi đầu và giấu mặt trong đôi tay tưởng khi thần thọ trai xong ngẩng đầu lên thì thần đã biến mất. Nhưng không, một giọng nói dịu hiền đã làm nàng ngẩng lên kinh ngạc:
Ta không phải là một vị thần nào cả, ta chỉ một người như trăm ngàn người khác mà thôi. Trước kia ta là một Thái Tử, Thái tử Thích Ca Tất Đạt Đa, ở thành Ca Tì La Vệ. Trong sự sung sướng, ta bỗng nhiên nhận ra cái tạm bợ, cái mong manh của kiếp người. Giàu sang, tài hoa, danh vọng, những của báu mà người đời ham thích, giành giựt nhau, vẫn không sao kéo lại được dòng thời gian, tránh cho con người những cảnh buồn tê tái: sinh rồi già, bệnh rồi chết. Cùng đắm chìm trong đau khổ, sao không biết thương lấy nhau, sao còn ganh ghét nhau, cấu xé nhau không ngừng…
Soujata vẫn đứng yên, uống say sưa những lời vàng ngọc của người tìm đạo. Đức Thích Ca dang tay ra đón đứa bé trên tay mẹ nó, rồi thong thả tiếp:
Ròng rã sáu năm ta lìa ngôi Thái tử xa gia đình để tìm ánh sáng cứu khổ cho quần sinh. Tình thương nhân loại đã thay trong ta những tình thương riêng rẽ…Ròng rã sáu năm nay đã dày đọa thân ta một đoàn ca nữ đã vô tình cho ta biết một sự thật trong câu hát tầm thường…
“Dây đàn quá căng, cũng như dây đàn quá chùng, đều không rung lên được nhạc, cho chúng tôi một cây đàn đã lựa vừa đường tơ”. Trưa nay bát cháo sữa của ngươi đã đem lại cho ta đã hành hạ thân ta thì khác nào ta hướng âm thanh trên những đường tơ săn quá! Ta thành thật cảm ơn ngươi!...
Soujata vội thoái thác, giọng nàng rung lên vì cảm động:
Kính lạy Ngài, con đâu dám nhận lời cảm ơn ấy! Trong mực sống tầm thường của con, gặp Ngài được một lần để được nghe lời Ngài dạy bảo đã là một ân huệ tối cao rồi…Điều con mong ước là làm sao cho gia đình con được mãi mãi yên vui…Con đem lòng thương gieo khắp cho người chung quanh, con không tham vọng những gì không phải của con, con không tham vọng những gì không phải của con, con không làm cho kẻ khác những điều mà con không muốn người ta làm cho con.
Đức Thích Ca lại phán, giọng Ngài vẫn hiền dịu như bao giờ:
Thế chưa đủ là đức hạnh hay sao? Ngươi hãy giữ lấy những hòn ngọc quý của tâm hồn ngươi! Không có một vị thần linh nào có thể tác phúc hay gây họa cho ngươi được. Ngươi thật tâm tận tụy với gia đình, ngươi sẽ thấy đời ngươi sáng sủa tươi đẹp. Người xung quanh sẽ vui sẻ tìm gần ngươi vì ngươi không ích kỷ bó chặt tình thương lại một chỗ. Ngươi chung thủy lòng ngươi kiên nhẫn, và biết chịu đựng, cho nên trong mọi khổ đau người ta vẫn không tàn ác. Người ta đau khổ vì người ta chỉ biết thương mà không biết cho, vì người ta ích kỷ. Nếu tất cả đều giàu lòng thương, nếu tất cả đều biết quên mình đi một ít, thì lửa phiền não sẽ không nung đốt tâm can con người, thì hận binh đao sẽ không còn nữa trên muôn ngàn bãi chiến…Người ta chỉ biết sung sướng mà quên rằng mình đã làm cho kẻ khác khổ đau, trên ngọc ngà gấm vóc người ta quên bẵng hàng ngàn nô lệ đang phơi mình ra lửa nắng để kéo từng đợt cày! Thôi ngươi về đi, ta cầu chúc gia đình ngươi yên vui mãi…cho đứa bé này mọi sự an lành. Ngươi về để còn hoàn thành bổn phận trong một hiện kiếp. Ta đi đây…ngươi sẽ kiên nhẫn chịu đựng những thử thách của cuộc sống, ta sẽ kiên nhẫn với bao nhiêu ma chướng để tìm cho ra ánh đạo.
Đức Thích Ca nhìn đứa bé trên tay rất lâu, bàn tay tế độ đặt nhẹ trên trán nó, tưởng như Ngài đã truyền vào người nó một ý chí vững bền, một trí nghĩ sáng suốt, và một tình thương khôn cùng. Đứa bé ngước nhìn lên, đưa cả bàn tay vào miệng rồi ngơ ngác nhoẻn miệng cười…Soujata đỡ lấy con lẳng lặng cúi đầu. Đức Thích Ca đứng dậy từ biệt.
Đến ngày ta tìm ra được đạo, Ta sẽ không quên ơn ngươi hôm nay…
Soujata cúi mình bước lui ba bước trong lúc đức Thích Ca trở gót quay đi. Màu vàng của chiếc áo cà sa khuất dần trong lá rừng mỗi lúc một thêm dày. Nàng cùng con ở ra về. Nàng nghe lòng mình lắng xuống và yên ổn hơn trong một ý nghĩa dìu dịu.
Bát nê hồ của ta hôm nay vừa có một ích lợi lớn…
Đến nhà, nàng nhẹ nhàng dựng tấm liếp lên đi vào. Những tia nắng xuyên qua kẽ phên chiếu lên nền làm thành những hình thuẫn, chập chờn bên khung cửi. Nàng đặt con vào nôi, bảo con Radha ru nó ngủ, rồi đi soạn cơm trưa. Ngoài khơi, từ sông Ni Liên Thuyền rồng bỗng vọng lên tiếng hát mỗi lúc một gần:
Hồ khoan!
Lá rừng xanh xanh Nước sông quanh quanh.
Nàng nhắm mắt lại, cố tưởng ra quãng đường từ chồng nàng đến nhà mỗi lúc một ngắn hơn theo nhịp của tiếng hát.
Khi nàng hé mắt ra thì Sanani đã gần đến nhà rồi. Tấm thân cao lớn in bật trên màu lá rừng lục thẫm, và cuộn dây mây song khổng lồ đeo nặng trên vai, tiệp hẳn với màu da rám nắng. Nàng chớp nhanh mắt và nói rất nhỏ qua hơi thở:
Senani đã về!
Tâm Liên
Thân Phật thanh tịnh tợ lưu ly
Trí Phật sáng ngời như trăng sáng
Phật ở thế gian thường cứu khổ
Tâm Phật không đâu không từ bi