Hám Sơn đại sư “Thị niệm Phật thiết yếu”, chúng ta hãy đọc hết bài này qua một lượt, sau đó mới nói đến những chỗ trọng yếu:

“Môn niệm Phật cầu sanh Tịnh Độ vốn là nhằm đoạn dứt đại sự sanh tử, do đó gọi là [pháp môn] Niệm Phật liễu sanh tử. Con người ngày nay phát tâm vì muốn liễu sanh tử nên mới chịu niệm Phật. Chỉ  nói niệm Phật có thể liễu sanh tử, nếu không biết gốc rễ sanh tử là gì thì rốt ráo hướng đến đâu mà niệm. Nếu cái tâm niệm Phật đoạn chẳng nổi gốc rễ sanh tử, vậy thì làm sao liễu được sanh tử. Gốc rễ sanh tử là gì? Người xưa nói:

Nghiệp chẳng nặng chẳng sanh Sa Bà;
Ái chẳng đoạn chẳng sanh Tịnh Ðộ.

Do đó mới biết Ái căn chính là gốc rễ sanh tử. Vì hết thảy chúng sanh chịu cái khổ sanh tử, đều là lỗi lầm của ái dục vậy. Ái căn ấy chẳng phải đời này mới có, cũng chẳng phải là một, hai, ba, bốn đời trước đã có, mà là từ vô thỉ lúc mới có sanh tử tới nay, đời đời kiếp kiếp, xả thân thọ thân, đều do Ái dục lưu chuyển. Mãi cho đến ngày nay, quay lại suy nghĩ lúc trước có từng bao giờ khởi lên một niệm tạm lìa cái Ái căn đó không? Chủng tử ái căn đó tích lũy sâu dầy nhiều kiếp cho nên sanh tử chẳng cùng tận. Ngày nay mới phát tâm niệm Phật, chỉ vọng cầu sanh Tây phương, ngay cả cái danh tự Ái là gốc rễ sanh tử cũng chẳng biết thì làm sao có một niệm đoạn dứt nó. Vì chẳng biết gốc rễ sanh tử là gì cho nên khi niệm Phật, vừa niệm Phật cái gốc rễ sanh tử cũng cùng nhau tăng lớn thêm. Niệm Phật như vậy chẳng liên quan gì tới sanh tử. Những người như vậy dù cho quý vị niệm như thế nào đi nữa, niệm tới lúc lâm chung, chỉ thấy ái căn sanh tử hiện tiền, đến lúc đó mới biết [công phu niệm] Phật của mình hoàn toàn chẳng đắc lực, lại oán giận niệm Phật chẳng linh nghiệm, có hối hận cũng trễ rồi!

Cho nên nay tôi khuyên người niệm Phật  trước hết phải biết Ái chính là gốc rễ của sanh tử. Nay niệm Phật, niệm niệm đều phải đoạn dứt Ái căn ấy. Ứng dụng vào đời sống hằng ngày, lúc ở nhà niệm Phật, khi mắt mình nhìn thấy con cái, cháu chắt, tài sản, gia duyên chẳng có một thứ nào chẳng là Ái, chẳng có một việc nào, chẳng có một niệm nào chẳng dẫn đến sanh tử, cũng như toàn thân đang kẹt trong hầm lửa. Chẳng biết chính trong lúc niệm Phật, ái căn trong tâm chưa từng có một niệm có thể buông xuống. Chính trong lúc niệm Phật, chỉ nói niệm chẳng thiết tha, chẳng biết Ái đang chi phối, niệm Phật chỉ niệm ở ngoài da. Niệm Phật như vậy càng niệm Ái càng tăng trưởng. Lúc cảm tình con cái khởi lên, hãy quay lại coi một câu Phật hiệu này có thể chống chọi và đoạn được Ái hay chăng? Nếu đoạn chẳng nổi thì rốt cuộc làm sao vượt thoát sanh tử. Do ái duyên đã nhiều đời huân tập quen thuộc, còn niệm Phật chỉ mới phát tâm nên còn rất xa lạ, chẳng thiết thật, cho nên chẳng đắc lực. Nếu chẳng làm chủ được cảnh duyên Ái trước mắt thì lúc lâm chung sẽ chẳng làm chủ nổi. Do vậy xin khuyên người niệm Phật, điều thứ nhất cần biết là phải có tâm tha thiết đối với sanh tử, tâm mong muốn đoạn sanh tử khẩn thiết, trong mỗi niệm phải đoạn dứt cội rễ sanh tử thì mỗi niệm sẽ vượt thoát sanh tử. Cần gì phải đợi tới ngày Ba Mươi tháng Chạp mới vượt thoát, lúc đó đã quá trễ rồi! Đó là trước mắt đều là chuyện sanh tử, trước mắt đều thấu suốt sanh tử là không, như vậy mỗi niệm chân thật thiết tha, mỗi nhát đao đều thấy máu, dụng tâm như vậy nếu không vượt thoát sanh tử thì chư Phật đều mắc tội vọng ngữ.  Do vậy hàng tại gia và xuất gia, chỉ cần biết tâm sanh tử thiết tha bèn là lúc vượt thoát sanh tử, đâu còn diệu pháp nào khác nữa”

Xin mời đại chúng đặc biệt lưu ý tới hai điểm trong bài văn này.

Thứ nhất ‘cầu sanh Tây phương trống rỗng’ (cầu suông). Chúng ta cầu vãng sanh chỉ là nói khơi khơi trên miệng, giống như hô khẩu hiệu vậy, người ta hô hào thì mình cũng hô hào theo, sự mong cầu của chúng ta chẳng có thấm nhuần, chẳng có thật chất, cho nên đại sư chẳng nể nang gì hết và nói đó là ‘cầu suông’, hét bể cổ họng cũng uổng công!

Quay lại coi lão hòa thượng Hải Hiền, sự cầu sanh tây phương của Ngài vô cùng chân thật! Ngài thật sự thiết tha phát từ nội tâm mong cầu A Di Đà Phật tiếp dẫn, cho nên Phật hiệu của Ngài liên tục ngày đêm chẳng ngừng. Nếu ngay bây giờ đức Phật A Di Đà đến tiếp dẫn chúng ta về Cực Lạc thế giới, đi liền ngay bây giờ, phần đông chúng ta đều sợ quá và chạy mất. Tôi muốn vãng sanh, nhưng không phải ngay bây giờ. Tôi còn chuyện này chưa làm xong, còn chuyện kia phải làm …Tâm tham luyến thế gian này chính là chướng ngại vãng sanh lớn nhất của chúng ta. Cho nên chuyện cầu vãng sanh của chúng ta trống rỗng (có vỏ không có ruột), là gạt người, gạt người nói mình cầu vãng sanh, khi Phật thật sự đến đón, mình lại chẳng nỡ xa lìa cõi đời này mà ra đi.

Thứ hai ‘Ái là chủ tể, niệm Phật chỉ niệm ngoài da’. Hám Sơn đại sư chẳng nể tình gì mà nói toạc căn bịnh của chúng ta, người niệm Phật giả dối! Niệm Phật chỉ là công phu ngoài mặt, do vậy Phật hiệu vừa niệm, cội rễ sanh tử vừa tăng theo, giống như hai con đường song song, vĩnh viễn chẳng bao giờ cắt ngang nhau. Hiện nay bị phơi bày còn tốt hơn là lúc lâm chung tay chân cuống quýt mới bị phơi bày. Hiện nay bị phơi bày còn kịp. Chính mình vốn chẳng có tâm muốn thoát ly, chẳng có chân tín thiết nguyện, mỗi ngày đều làm việc biểu hiện ra ngoài mặt, làm sao có thể vãng sanh được? Chư vị Tổ sư đều nói với chúng ta pháp môn Niệm Phật là ‘vạn người tu vạn người vãng sanh’, nhưng hiện nay vạn người tu chỉ có hai, ba người vãng sanh. Vấn đề ở đâu? Một lời của Ấn Tổ đã chỉ thẳng ra: “Lời của ngài Vĩnh Minh nói vạn tu vạn người vãng sanh là chỉ những kẻ có đầy đủ tín nguyện. Có lòng tin chân thật, nguyện thiết tha thì vạn người tu vạn người vãng sanh; lòng tin chẳng chân thật, nguyện chẳng thiết tha thì vạn tu chỉ có hai, ba người vãng sanh mà thôi. ”

Vấn đề chung của chúng ta là Tín, Nguyện, Hạnh chẳng đủ. Không thể nói là không tin, nhưng nửa tin nửa ngờ. Không phải là không có Nguyện, có nguyện nhưng còn do dự. Chẳng phải là không có Hạnh, nhưng ‘ba ngày đánh cá, hai ngày phơi lưới’. Thí dụ nói vãng sanh cần có trăm phần trăm Tín Nguyện; còn chúng ta chỉ có mười phần trăm Tín và mười phần trăm Nguyện nên chẳng đủ để vãng sanh. Vì sao Tín, Nguyện, Hạnh chẳng đủ? Nguyên nhân căn bản là chẳng có tâm muốn thoát ly. Tâm muốn thoát ly là tâm ‘chán ghét Sa Bà, vui cầu Cực  Lạc’. Người xưa nói

“Nguyện thoát ly Sa Bà như tù nhân trông mong có ngày thoát ngục,
Nguyện sanh Cực Lạc như kẻ nghèo hèn mong về cố hương”,

Chúng ta dù chỉ một tí ti nào cũng chẳng giống! Tâm muốn thoát ly là nội hàm của Tín Nguyện.

Hám Sơn đại sư khuyên chúng ta buông xuống, ngôn từ lời nói thống thiết, chẳng gì không mong khích động chúng ta. Vì chúng ta bị chai đá đã lâu, nên chẳng thiết tha gì tới chuyện thoát ly sanh tử. Mọi người ai cũng nói “Ôi chao, buông xuống sao mà khó quá, buông không nổi, buông không nổi”!

Thật ra đâu phải là buông không nổi! Mà là chúng ta chẳng nỡ buông, chẳng cam lòng buông xuống! Hãy nghĩ coi đúng không? Chẳng nỡ buông xuống con cái, vẫn chẳng nỡ buông xuống cháu chắt, chuyện gì cũng muốn bận tâm; Chẳng nỡ xa lìa số tiền mình gởi trong ngân hàng; Chẳng nỡ xa lìa những căn nhà mang tên mình; Chẳng nỡ buông xuống những lời cung kính tán thán của người khác đối với mình…Những thứ này đều là các sợi dây xích, trói chặt chúng ta trong lục đạo luân hồi. Chẳng nỡ buông xuống cho nên cội rễ sanh tử sẽ tăng trưởng theo, vô lượng kiếp rồi lại vô lượng kiếp trải qua, chẳng biết tới lúc nào mới có thể thoát lìa. Đối với Ái chúng ta vướng mắc trong lòng; đối với Hận chúng ta cũng nắm chặt trong lòng, vậy thì làm sao vãng sanh cho được? Cho nên trong kinh Tứ Thập Nhị Chương đức Phật cảm thán “Người ta bị vợ con, nhà cửa trói buộc còn sâu chắc hơn là bị ở tù. Bị giam trong ngục tù còn có ngày thoát ra, còn vợ con chẳng có ý niệm nào xa lìa nổi”.

Mỗi ngày hai mươi bốn tiếng đồng hồ, chúng ta hãy quay lại hồi tưởng một lát, trong hai mươi bốn giờ ấy, thời gian tâm chúng ta nghĩ tới Cực Lạc có được bao lâu? Còn tâm nghĩ tới Sa Bà lại là bao lâu? Tâm nghĩ Sa Bà của chúng ta nhiều, tâm nghĩ Cực lạc quá ít ỏi! Ít tới mức đáng thương, thiệt là quá ít. Trong hai mươi bốn giờ đồng hồ có mười phút nghĩ tới chuyện vãng sanh hay không? Tỷ lệ này quá chênh lệch! Đó là nói trong một ngày, nếu ngày nào cũng vậy, cứ như vậy mỗi một năm trôi qua, chúng ta lấy gì để vãng sanh? [Nghĩ vậy] mới biết chúng ta nguy hiểm tới chừng nào! Lão hòa thượng Hải Hiền và sư phụ thượng nhân bất cứ lúc nào cũng mong vãng sanh, đó mới là chân tín thiết nguyện.

Lão hòa thượng Hải Hiền thường cảnh cáo những người xung quanh Ngài “Hãy niệm Phật cho tốt, thành Phật là đại sự, ngoài ra những chuyện khác đều là giả hết”. Quý vị có thể dẫn khởi lời của hòa thượng mà sách tấn. Nghe lời ngài nói như vậy, trong tâm nghĩ : Đúng rồi, tôi có tâm trạng và thái độ này, hết thảy đều là giả hết. Chỉ có niệm Phật thành Phật mới là thiệt. Đó là thật sự nghĩ tới Cực Lạc thế giới, khẩn thiết không thể đợi được nữa, quý vị cầu như vậy mới chẳng là nguyện suông, sẽ chẳng rơi vào Không. Hãy mau mau gia công, dụng hạnh.

Phần sau là một đoạn khai thị của Tổ thứ mười, Triệt Lưu đại sư chẳng sắp sẵn mà hợp với lời khai thị của ngài Hám Sơn “Thị niệm Phật thiết yếu”, giống như ra từ một vết bánh xe. Phần trên Ấn Tổ đã nói rằng Hám Sơn thị hiện sanh làm Triệt Lưu, hai người này là một chứ chẳng hai.